روند انجام یک پروژه عمرانی به ۳ مرحله تقسیم میشود. مرحله اول مرحله آغازین است که در آن ارزیابی پروژه به لحاظ امکان سنجی و شدنی بودن آن و نیز منشور مورد بررسی قرار میگیرد. در مرحله دوم برنامه ریزی و ساماندهی صورت میگیرد که انتخاب روش تحویل پروژه در این مرحله مشخص میشود. اجرا و پایان پروژه در مرحله آخر قرار دارد.
پیش از هر چیزی، باید روش تحویل پروژه توسط مالک آن انتخاب شود. ذهنیت مالک و سازنده در روند اجرای پروژه حائز اهمیت است. روش‌های تحویل پروژه بنا بر بودجه و محدوده آن انتخاب میشوند. هیچگونه کمبود و نقصی در هر یک از این روشها وجود ندارد. ما در ادامه به طور کامل در مورد روش
روش های تحویل پروژه چیست؟
تحویل پروژه مراحل از پیش تعیین شدهای با در نظر گرفتن وضع اعتبارات، اقدامات، مسئولیتهای عوامل اصلی، محدوده تعهدات و مدت زمان اجرای طرح است. روش‌های تحویل پروژه بایدا دارای موارد زیر باشد:
تعیین محدوده، بایدها و نبایدهای پروژه
- بایستگی‌های قرارداد، تعهدات و مسئولیت‌ها
- روشها، کارها و ترتیب عملیات‌ها
- رابطه دو سویه طرفین
- سازوکارهایی برای کنترل هزینهها، کیفیت، ایمنی و زمان
- اسناد فعالیت‌ها و توافق نامه‌های گوناگون
یکی از تصمیمات راهبردی پروژه انتخاب روش تحویل آن است. عوامل شرکت کننده در پروژه شامل تیم طراحی، کارفرما و سازنده می باشند. این عوامل در مدت زمان اجرای پروژه با همکاری و استفاده از منابع در اختیار در قالب ساختار مد نظر عمل میکنند. در واقع این مجموعه اعمال روش تحویل، نگهداری و بهرهوری را بر عهده دارد. پیش از عقد هر گونه قرارداد عمرانی بایستی روش تحویل پروژه یا به عبارت دیگر ساختار اجرای آن مشخص شود. در پایان مرحله تحویل پروژه بررسی توضیحات درباره روش تامین منابع مالی تصمیمگیری میشود.
پس از انجام این فرآیند با در نظر گرفتن روش تحویلی و اجرایی پروژه قراردادهای لازم تنظیم و ثبت میشود. با گزینش روش تحویل پروژه مطلوب هزینه ها و زمان اجرای طرح مقدار قابل توجهی کاهش مییابد. یکی دیگر از دلایل انتخاب روش تحویل مناسب این است که هریک از عوامل اجرایی پروژه، مسئولیتهای خود را در زمینه های متفاوت مانند مشاوره، نظارت، طراحی و ساخت میدانند.
روش تحویل پروژه چگونه انتخاب میشود؟
در هر پروزه عمرانی با توجه به موقعیت و شرایط عملیات طراحی روش تحویل صورت میگیرد. انتخاب روش تحویل پروژه بر عهده کارفرما یا همان مالک میباشد. کارفرما پروژه با نظر به موارد زیر دست به انتخاب روش تحویل پروژه میزند.
- قابلیت علمی، عملی تیم خود
- تجارب در پروژههای پیشین
- نظر مشاوران
- روش‌های معمول برای اجرای پروژه با توجه به نوع آن
- شیوه تامین منابع مالی
- بهرهوری هرچه بیشتر از امکانات و منابع
- محدودیتهای زمانی
- محدودیتهای بودجه و هزینههای پروژه
روش‌های مختلف تحویل پروژه
روش‌های متفاوتی برای اجرا و تحویل پروژه وجود دارد. هر یک از این روشها معایب و مزایا خاص خود را دارد.به طور کلی روش تحویل پروژه در قالب خود اجرایی، طراحی و ساخت، مدیریت و نظارت ساخت، مشارکت و قراردادهای یکپارچه قرار میگیرد.
سیستم خود اجرا (امانی)
سیستم طرح و ساخت (دوعاملی)
سیستم متعارف (سه عاملی)
سیستم مدیریت ساخت (چهارعاملی)
سیستم مشارکتی
سیستم های قراردادی یکپارچه یا خرید خدمتی (بسته قراردادی)
روش تحویل تک عاملی
طراحی و ساخت در این نوع از روش توسط کارفرما انجام میگیرد. به طوری که کارفرما طراحی، نظارت، اجرا ، تامین منابع مالی و مدیریت را بر عهده دارد. در روش تحویل پروژه تک عاملی هیچ قراردادی با پیمانکار و مشاور منعقد نمیشود. کارفرما در این روش باید نیروی انسانی، تجهیزات و دانش فنی لازم را دارا باشد و کلیه امور را و ریسک آنها را بپذیرد. این روش اغلب در پروژههای کوچک یا مواردی که کارفرما خود مجری پروژههای عمرانی باشد کاربرد دارد.
روش تحویل دو عاملی
روش تحویل طراحی و ساخت روشی است طراحی، تهیه، تدارکات و ساخت بر عهده یک واحد انجام میگیرد. در این روش کارفرما تنها با یک سیستم طراح- سازنده قرارداد میبندد. پیمانکار کلیه امور طراحی، تامین مصالح و تجهیزات، ساخت، خدمات فنی و مدیریت را انجام میدهد. از مزایا این روش میتوان به کاهش زمان و هزینه، اختلاف کمتر، پیش بینی فیمت اولیه، دید اجرایی به پروژه اشاره کرد.
روش تحویل سه عاملی
این روش تحویل پروژه، از سه عامل کارفرما، مشاور و پیمانکار تشکیل میشوند. مشاور در آغاز با توجه به درخواست کارفرما طراحی اولیه را انجام میدهد. از روش مناقصه واحد پیمانکار برگزیده میشود. پیمانکار با همکاری و نظارت مشاور طرح و نقشه را به اجرا در میآورد. هماهنگی‌های لازم میان طراحی و ساخت و حتی خسارت پذیری توسط کارفرما اداره میشود. در این روش نقش و وظایف هر واحد تعیین شده است. پیمانکاران با استناد بر مدارک حداقل بودجه پروژه را مشخص میکنند. از معایب روش تحویل سه عاملی مدت زمان طولانی آن برای تحویل است.
روش تحویل چند عاملی
یکی از رایج ترین روش های تحویل پروژه، روش چند عاملی است. در این روش کارفرما با بیش از دو رکن نظیر طراح سازه، معمار و … در تعامل است. کارفرما در روش چند عاملی به طرح و ساخت پروژه نظارت و مدیریت بیشتری خواهد داشت. در این نوع از اجرای پروژه کارفرما باید توانمندی فنی، پروژهای و مدیریتی کافی برخوردار باشد. در آغاز پروژه طراحی و تعیین محدوده صورت گرفته و از طریق مناقصه پیمانکار انتخاب میشود. مزایا انتخاب این روش کاهش هزینه اجرایی و افزایش سرعت در پروژه است. به دلیل هماهنگ نبودن طراحان و پیمانکاران هر بخش با یکدیگر گاها در برآورد دقیق هزینهها اختلافاتی بروز میکند.
فرآیند روش تحویل پروژه
فرآیند “روش تحویل پروژه” عبارت است از یک سری مراحل و فعالیت‌ها که به‌صورت سازمان‌یافته و منطقی برای اجرای یک پروژه به کار می‌رود. این فرآیند شامل موارد زیر میشود:
تعریف محدوده و الزامات پروژه: در این مرحله، محدوده و اهداف پروژه به‌وضوح تعریف میشود، همچنین الزامات فنی، زمانی، مالی و سایر الزامات مورد نیاز برای اجرای پروژه مشخص میشوند.
الزامات قراردادی، تعهدات و مسئولیتهای طرفین: در این بخش، تمامی شرایط و قوانین مرتبط با پروژه در قراردادها یا توافق‌نامه‌های مربوطه ثبت میشود. همچنین تعهدات و مسئولیتهای هر طرف در اجرای پروژه مشخص میشود.
رویه‌ها، اقدامات، و توالی رویدادها: در این بخش، فرآیند اجرای پروژه به‌صورت دقیق توصیف میشود. این شامل ترتیب اقدامات، مراحل انجام کارها، و فعالیتهای مختلف مورد نیاز برای تحویل پروژه به موقع و با کیفیت مطلوب است.
روابط متقابل بین طرفین: در این بخش، روابط بین تمامی طرفین مشخص میشود، از جمله تعاملات، ارتباطات، و رویه‌های حل اختلاف در صورت بروز مشکلات در طول اجرای پروژه.
مکانیسم‌های مدیریت زمان، هزینه، ایمنی و کیفیت: در این بخش، مکانیسم‌های مختلف برای مدیریت و کنترل زمان، هزینه، ایمنی و کیفیت پروژه تعریف میشود تا اطمینان حاصل شود که پروژه به موقع، با بودجه تعیین شده، و با استانداردهای مورد انتظار انجام میشود.
گونه‌های مختلف توافق و مستندات فعالیت: در این بخش، توافقات نهایی مرتبط با پروژه و تمامی مستندات مربوطه به‌صورت کامل و دقیق توصیف میشوند تا همه طرفین از شرایط و الزامات پروژه آگاهی داشته باشند و از هرگونه ابهامات جلوگیری شود.
به‌طور کلی، فرآیند “روش تحویل پروژه” نقش مهمی در موفقیت و پایداری پروژه‌ها دارد و با اجرای صحیح و منظم این فرآیند، احتمال موفقیت در اجرای پروژه به‌شدت افزایش مییابد.
کلام آخر در مورد روش تحویل پروژه
روش تحویل پروژه ساختاری برای روابط متقابل، وظایف، نقش و ترتیب فعالیتهای لازمه برای اجرای پروژه است. با مشخص شدن روش تحویل پروژه زمینه عقد قراردادهای مورد نیاز، شیوه پرداخت و شیوه انتخاب طرفین قرارداد فراهم میشود. همچنین با داشتن روش تحویل مناسب ساختار و ترتیب اجرا، چگونگی روابط طرفین در طول پروژه برنامه ریزی و مشخص میگردد. در نهایت پروژه با بودجه و زمان از پیش تعیین شده باید به اجرا درآید.
